تا چه اندازه احساس شکست، یک احساس حقیقی است؟ این احساس چگونه در ما شکل می‌گیرد؟ آیا شکست به معنای اتمام همه چیز و ازدست‌رفتن تمام موقعیت‌ها و فرصت‌هاست؟ آیا ترس از شکست در دانش آموزان می‌تواند به معضلی غیرقابل‌حل تبدیل شود؟! ما در زندگی با موانع بسیاری روبرو می‌شویم. به هنگام ردکردن موانع احساس قدرت در ما تولید می‌شود؛ اما اگر از پس موانع برنیاییم چه چیز در ما شکل می‌گیرد؟ در افراد مختلف باتوجه به پیشینه و شرایط زندگی، نتیجه متفاوت است. از طرفی یک آمار کلی نشان می‌دهد که عموم دانش‌آموزان ترس از شکست را تجربه می‌کنند و این مسئله در زندگی آن‌ها بسیار تأثیرگذار است. با هنرستان حسابداری پکت همراه شوید.
دلایل ترس از شکست در دانش آموزان چیست؟
تاریخ پر است از داستان زندگی افراد بسیار موفقی که در طول زندگی‌شان شکست‌های بزرگی را تجربه کرده‌اند. بسیاری از این افراد اگر در دوران نوجوانی به ترس خود غلبه نمی‌کردند، ممکن بود هرگز راه موفقیت را پیدا نکنند. اما آیا همین کلمه موفقیت خودش یک مشکل نیست؟ به نظر می‌آید یکی از دلایل ترس از شکست در دانش آموزان، همین مقوله موفقیت و دستیابی به آن باشد. اما به چه دلایلی این ترس در دانش آموزان ریشه می‌دواند؟
1. کمبود اعتمادبه‌نفس
انتقاد بیش از اندازه از دانش‌آموز می‌تواند اعتمادبه‌نفس او را تحت‌تأثیر قرار دهد. به‌مرورزمان دانش‌آموز اطمینان خود را به توانایی‌اش در انجام امور از دست می‌دهد و دچار عدم اعتمادبه‌نفس می‌شود. از دو زاویه می‌توان این مسئله بررسی و حل کرد.
زاویه اول مورد توجه والدین و آموزگاران است که باید میزان توانایی دانش‌آموز را میزان قرار دهند. با تشویق دانش‌آموز اعتمادبه‌نفس او بالاتر می‌رود. زاویه دوم مورد توجه خود دانش‌آموز است. اگر احساس می‌کنید فشار روی شماست و اطمینان و اعتماد به خود را از دست داده‌اید با مشاوران خود صحبت کنید. مسئله را ریشه‌یابی کنید و به یاد بیاورید که توانایی‌های شما از بین نرفته است.
دوباره به خود اطمینان کنید و با آرامش پیش بروید. هرگز از اشتباه درآمدن کارها نترسید. به خود یادآوری کنید که مراحل از عهده برآمدن کارها یعنی گذرکردن و پذیرفتن اشتباه. هیچ ایرادی در کار اشتباه وجود ندارد. نکته اصلی درس‌گرفتن از اشتباه است. کمبود اعتماد به نفس می‌تواند منجر به افت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی هم شود.
2. کمال‌طلبی
ترس از شکست در دانش آموزان به کمال‌گرایی نیز مربوط می‌شود. کمال‌گرایی نیز در یک نسبت برابر با عدم اعتمادبه‌نفس قرار دارد. اگر کمال‌طلب هستید بدانید که هیچ در جهان به شکل عالی وجود ندارد. در حقیقت همیشه راهی برای بهترشدن وجود دارد. هنگامی که به‌صورت ابدی بتوان چیزی را بهتر کرد می‌توان نتیجه گرفت که غایت کاملی نمی‌توان برای آن متصور شد؛ بنابراین در هر مرحله بهترین خود باشید.
هرگز در مقایسه خود را قرار ندهید. اگرچه سیستم آموزشی راهی جز مقایسه ندارد؛ اما این نباید موجب احساس شکست در شما شود. تمرین و تکرار بهترین راه حل برای غلبه بر مشکلات است. دوران نوجوانی، یکی از بهترین زمان‌های زندگی است. لذت‌بردن از تلاش خود را فراموش نکنید. کمال طلبی می‌تواند یکی از دلایل تقلب دانش آموزان هم باشد که می‌خواهند حتما نمره بالایی بگیرند.
3. نسبت‌دادن هویت فردی به شکست
آیا احساس می‌کنید توانایی ریسک‌کردن دارید؟ اگر این احساس را در خود گم کرده‌اید ممکن است به دلیل شکست‌های پیشین، احساس کنید مشکل خود شما هستید؛ بنابراین از هر گونه ریسک و خطری می‌ترسید. اگر در به‌انجام‌رساندن و کامل‌کردن کارهایتان دچار مشکل شده‌اید و شکست خورده‌اید نباید ایراد را به هویت خودتان نسبت دهید. به خود یادآور شوید که شما عیبی ندارید. خودتان را دوست داشته باشید. فراموش نکنید که سخت بودن خیلی از امور طبیعی است.
4. فشار درخواست‌های دیگران
همان‌طور که در قسمت عدم اعتمادبه‌نفس اشاره کردیم؛ گاهی رفتار اشتباه دیگران موجب فشار بیش از اندازه به دانش‌آموزان می‌شود. گاهی کمال‌گرایی دیگران موجب می‌شود که آنچه در توان یا خواست دانش‌آموز نیست به او تحمیل شود.
ما باید به یاد داشته باشیم که خودمان نیز قربانی کمال‌طلبی دیگران شده‌ایم و نباید همین کار را با نسل بعد از خودمان انجام دهیم. اگر دانش‌آموز نتواند برآورده‌کننده خواست‌های ما باشد تنها احساسی که در او ریشه می‌دواند این است که او توانایی کافی ندارد و در تمامی امور شکست خواهد خورد.
5. آسیب و تروما
ترس از شکست در دانش آموزان بر اثر آسیب‌های کودکی نیز می‌تواند به وجود آمده باشد. روان‌شناس بالینی نوجوانان و مشاوران مدارس باید به این نکته توجه بسیاری داشته باشند. پیشنهاد ما به شما دانش‌آموزان نیز این است که اگر به هر دلیلی در خانه یا مدرسه مشکلی احساس می‌کنید، آن را با روان‌شناس و مشاورین مدارس در میان بگذارید.
برای والدین دانش آموزان رشته حسابداری، رشته کامپیوتر و دیگر رشته‌های فنی و حرفهای یا کار و دانش (رشته فنی حرفه ای یا کاردانش)، لازم است تا با شناسایی علائم زیر، از شکست تحصیلی در فرزندان خود جلوگیری کنند.
علائم ترس از شکست در دانش آموزان به چه صورت است؟
علائمی که ناشی از ترس از شکست در دانش آموزان است؛ در همه به یک اندازه پدیدار نمی‌شود. اما به‌صورت کلی اگر این علائم را دارید و یا در فرد دیگری آن را می‌بینید به دنبال بررسی و حل آن باشید.
- اضطراب بیش از اندازه
- زیادشدن وسواس‌های فکری
- ازدست‌دادن میل به تجربه و ریسک‌کردن
- ازدست‌دادن توانایی پیگیری‌کردن اهداف مشخص شده
- افکار منفی در راستای سرکوب خود و احساس اعتمادبه‌نفس نداشتن
- افکار محدود به ایدئال پیش‌بردن امور؛ بنابراین اقدام‌نکردن به انجام کار
- فکرکردن به شکست در تمامی مراحل کار
- شماتت‌کردن دیگران در ذهن و در عمل به دلیل موفق نشدن
چه راهکارهایی برای مقابله با ترس از شکست وجود دارد؟
زمانی که دانش‌آموز بودم یک دوره‌ای دچار ترس از انجام کاری یا گفتن مطلبی داشتم. مشاوری به مدرسه ما آمد تا درباره موفقیت با ما گفتگو کند. آن زمان پس از صحبت‌های مشاور این جرئت را پیدا کردم که با او در مورد ترسم مشورت کنم. او به من گفت یکی از بزرگ‌ترین تاجران دنیا به نام “ریچارد برانسون” در زمان تحصیل مجبور به ترک مدرسه می‌شود. همه به او می‌گویند که این ماجرا باعث خواهد شد در هیچ‌چیز موفق نشود.
مشاور گفت که برانسون، امروز عقیده دارد اگر به حرف آن افراد گوش داده بود و اجازه داده بود آن شکست بر زندگی‌اش مسلط شود؛ هرگز به جایی که امروز هست نمی‌رسید. از حرفهای مشاور فهمیدم بیشترین آسیب را افکار خودم به من خواهد زد. چه این افکار برآمده از اجتماع باشد یا برآمده از ترس‌های شخصیم. فهمیدم تنها راه مقابله با ترسم این است که اقدام کنم و شکست‌هایم را نقطه‌ای برای تغییر یا به‌وجودآمدن یک فکر تازه قرار دهم.
چه قدم‌هایی برای شکست‌دادن ترس از شکست برداریم؟
- نقطه ترس خود را پیدا کنید. به خود آموزش دهید که شکست بخش مهمی از زندگی است که شما را به جلو و به سمت پیداکردن چیزها سوق می‌دهد.
- باورهای خود را مرور کنید. شک به دل خود راه ندهید. باور شما قوی است و به آن جامه عمل بپوشانید. همزمان که مثبت فکر می‌کنید به خودتان یادآوری کنید که نتایج کار شما از بهترین تا بدترین حالت چگونه خواهد بود؛ بنابراین آمادگی لازم را خواهید داشت.
- بهترین راهکار ترس از شکست در دانش آموزان این پیشنهاد است که به شما می‌دهیم: کار خود را به اهداف کوچک تقسیم کنید و از هر اشتباه درس بگیرید. هدف‌های کوچک راحت‌تر قابل دسترسی هستند و از اضطراب شما کم خواهند کرد. اگر دچار خطا شدید یا مشکلی برایتان پیش آمد؛ در همان هدف کوچک خود راهکار تازه‌ای بیابید تا در زمان کمتری مشکل را حل کنید.
- صبور باشید و مثبت. شما بهترین خود را پیدا خواهید کرد؛ اگر دلسوز خود باشید و به خود عیب‌وایراد نسبت ندهید. همدلی تنها برای دیگران نیست و باید با خودتان هم احساس همدلی داشته باشید.
- برنامه پشتیبان داشته باشید تا از اضطرابتان کم کنید. همزمان با برنامه‌ریزی کارهای روتین خود در درس، برای برنامه پشتیبان هم مراحلی را مشخص کنید. بدانید در هر مرحله اگر به مشکل برخوردید؛ از کدام بخش از برنامه پشتیبان می‌توانید مسیرتان را تغییر دهید و یا شکل تازه‌ای را امتحان کنید.
- با دوستان و خانواده مشورت کنید. به مدرسه، مشاوران و معلمان اعتماد کنید و از آن‌ها راهنمایی بگیرید. اگر تحت فشار هستید حتما این مسئله را با معتمدان خود در میان بگذارید. افراد همدل را به عنوان معتمد خود انتخاب کنید و از آن‌ها راهکارهای پیشنهادی دریافت کنید.
سخن پایانی
آزمایش‌های بسیاری در مورد ترس از شکست در دانش آموزان انجام شده است. این آزمایش‌ها نشان می‌دهند که هر چه دانش‌آموزان تصورات مثبت بیشتری داشته باشند و امید بیشتری در دل خود بپرورانند؛ روزهای بهتری پشت سر خواهند گذراند و اعتمادبه‌نفس بالاتری خواهند داشت. در این مقاله گفتیم که دلایل ترس از شکست دانش آموزان در چیست و علائم و راهکارهای آن را بررسی کردیم. هرچه دانش‌آموزان اعتمادبه‌نفس بالاتر و سلامت روان بیشتری داشته باشند؛ ترسشان کمتر و مراحل دستیابی‌شان به موفقیت با آرامش بیشتری طی خواهد شد.
بیشتر بخوانید: راهنمای انتخاب مدرسه مناسب برای والدین و معیارهای مدرسه خوب
سؤالات متداول
چه عواملی موجب ترس از شکست می‌شود؟
کمال‌گرایی خود و دیگران، عدم اعتمادبه‌نفس، فشار بیش از اندازه خانواده و جامعه، تروما و آسیب ناشی از فشار روانی عوامل مهم ترس از شکست در دانش آموزان است.
راهکارهای اصلی ازبین‌بردن ترس از شکست در دانش آموزان چیست؟
بالارفتن اعتمادبه‌نفس، احساس امنیت، احترام و اطمینان به خود پیداکردن، برنامه‌ریزی و تقسیم‌کردن یک هدف کلی به اهداف کوچک، ایرادنگرفتن به خود و انجام مشاوره از راهکارهای مهم این مسئله است.
