حسابداری علمی است که به عنوان زبان تجارت شناخته می‌شود و می‌تواند کلیه اطلاعات مربوط به واحدهای اقتصادی را از طریق روش‌های مشخص مانند تهیه گزارش مالی به مدیران، صاحبان سرمایه و افراد ذینفع در کسب و کارهای مختلف ارائه کند. به طور کلی می‌توان حسابداری را به این صورت تعریف کرد که فرایند شناسایی، اندازه‌گیری، ثبت و گزارش‌گیری اطلاعات مالی یک کسب و کار یا سازمان است که به منظور تصمیم‌گیری آگاهانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. علم حسابداری مانند هر علم دیگری از یک سری مفاهیم و اصول برخوردار است که آشنایی با این مفاهیم در درک بهتر فرایندهای حسابداری نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. در این مقاله از هنرستان حسابداری پکت قصد داریم به معرفی و بررسی مفاهیم اساسی حسابداری پرداخته و با جزئیات آن‌ها آشنا شویم.
مفاهیم اساسی حسابداری چیست؟
همانطور که گفته شد حسابداری از علومی است که در تمام مشاغل و کسب و کارها کاربرد دارد و به خدمات آن نیاز است. به همین دلیل آشنایی اولیه با اصول و مفاهیم اساسی حسابداری به صاحبان مشاغل و کسب و کارها کمک می‌کند تا درک بهتری از گزارش‌های مالی و اقتصادی داشته باشند. در ادامه با مهم‌ترین مفاهیم حسابداری آشنا می‌شویم.
نهاد یا واحد اقتصادی
اولین مورد از مفاهیم اساسی حسابداری تعریف نهاد یا واحد اقتصادی است. هر فرد یا سازمان که اقدام به فعالیت اقتصادی می‌کند و در نهایت در جامعه اثر اقتصادی می‌گذارد نهاد یا واحد اقتصادی نام دارد. واحدهای اقتصادی را می‌توان بر اساس ماهیتی که دارند از 4 بُعد بررسی کرد:
- نوع مالکیت: واحدهای اقتصادی از نظر نوع مالکیت در 3 دسته خصوصی، دولتی و تعاونی تقسیم‌بندی می‌شوند.
- تعداد مالکین: یک واحد اقتصادی بر اساس تعداد مالکین می‌تواند در یکی انواع انفرادی یا گروهی تقسیم‌بندی شود.
- هدف: واحدهای اقتصادی از نظر هدف در دو دسته سودآور و غیر سودآور (غیر انتفاعی) تقسیم‌بندی می‌شوند.
- نوع فعالیت: بر اساس نوع فعالیتی که در واحد اقتصادی انجام می‌شود می‌توان آن را در یکی از دسته‌های خدماتی، بازرگانی یا تولیدی قرار داد.
نهادهای صنعتی
در صورتی که گروهی از واحدهای اقتصادی فعالیت مشابهی را انجام دهند، صنعت آن فعالیت نامیده می‌شوند. مانند صنعت نساجی، صنعت پتروشیمی، صنعت خودروساز و… .
رویداد و دوره مالی
رویداد مالی یکی از مفاهیم اصلی حسابداری است که به هر نوع فعالیتی گفته می‌شود که انجام آن منجر به ورود یا خروج سرمایه از واحد اقتصادی می‌شود. در واحدهای اقتصادی به منظور تعیین وضعیت سود و زیان، مدت فعالیت را به دوره‌های کوتاه‌تر تقسیم می‌کنند که هر کدام از این دوره‌ها، یک دوره مالی نام دارد. در پایان هر دوره مالی حسابداری بازرگانی یا دیگر گرایش های رشته حسابداری، وضعیت مالی واحد اقتصادی در گزارشات شرح داده می‌شود. به دوره‌های مالی که در طول یک سال انجام می‌شود، سال مالی می‌گویند.
اصل بهای تمام شده تاریخی
یکی از مهم‌ترین مفاهیم اساسی حسابداری است که بر اساس آن کلیه رویدادهای مالی در یک واحد اقتصادی به بهای تمام شده در زمان وقوع ثبت شده و در صورت‌های مالی آورده می‌شوند و در صورتی که در آینده ارزش پولی این رویدادها افزایش پیدا کند، این تغییرات شناسایی و ثبت نمی‌شوند.
به عنوان مثال امکان دارد که یک واحد اقتصادی یکی از اقلام را به قیمتی بالاتر از قیمت واقعی خریداری کرده باشد. با توجه به اینکه همواره در معامله فرض بر این است که قضاوت صحیح به کار رفته و واحد اقتصادی امکان خرید دارایی یا خدمت به قیمت کمتر را نداشته است، همان مبلغ در صورت‌های مالی ثبت می‌شود و تغییراتی که در آینده در ارزش دارایی رخ می‌دهد، ثبت نخواهند شد.
اصل بهای تمام شده تاریخی در حسابداری صنعتی به عنوان یکی از مفاهیم اساسی حسابداری، دو نارسایی کلی دارد؛ اول اینکه در واحدهای اقتصادی ارزش دارایی‌ها پس از گذشت یک مدت زمان طولانی تغییر می‌کند و دوم اینکه دارایی‌های یک واحد تجاری معمولا در طول زمان تحصیل می‌شوند که قیمت‌ها با گذر زمان دچار تغییر شده‌اند. به همین دلیل اقلامی که به عنوان دارایی یک واحد اقتصادی در ترازنامه ارائه می‌شود، به دلیل تغییرات مقیاس اندزه‌گیری نمی‌تواند منبع خوبی برای تفسیر دقیق تلقی شود.
اصل افشای حقایق
یکی دیگر از مفاهیم اساسی حسابداری است که بر اساس آن باید کلیه واقعیت‌های مهم مربوط به رویدادها و فعالیت‌های مالی یک واحد اقتصادی به شکل مناسب و به صورت کامل افشا شوند. بر اساس این اصل مهم رشته حسابداری کلیه اطلاعاتی که می‌توانند در تصمیم‌گیری استفاده کنندگان از اطلاعات نقش مهمی ایفا کنند، باید افشا شوند. این افشای اطلاعات می‌تواند در صورت‌های مالی یا یادداشت‌های همراه آن انجام شود.
اصل تحقق درآمد
اصل تحقق درآمد به عنوان یکی از مفاهیم اساسی حسابداری درآمدهای یک واحد اقتصادی باید بدون توجه به زمان دریافت وجه، در زمان تحقق شناسایی شوند. زمانی که فرایند کسب شود کامل شده باشد یا قسمت اعظمی از آن کامل شود، یک واحد اقتصادی تحقق درآمد را ثبت می‌کند. فرایند کسب سود در فعالیت‌های اقتصادی به مجموعه‌ای از عملیات‌ها گفته می‌شود که از خرید مواد اولیه و عوامل مورد نیاز برای تولید آغاز شده و تا تبدیل آن به کالا و فروش محصول و دریافت وجه آن ادامه پیدا می‌کند. زمانی می‌توان گفت که فرایند کسب سود در یک فعالیت اقتصادی تکمیل شده است که چرخه عملیات در واحد تجاری کامل یا قسمت اعظمی از آن کامل شده باشد.
به طور خلاصه فرایند کسب سود در یک واحد اقتصادی را به عنوان یکی از مفاهیم اساسی حسابداری به شرح زیر می‌توان توصیف کرد:
- خرید مواد اولیه
- انبار مواد اولیه
- ارسال مواد به خط تولید
- تولید محصول
- ارسال محصول به انبار
- فروش محصول
- دریافت وجه فروش
با توجه به این موضوع که در زمان فروش محصول فرایند کسب سود تقریبا کامل شده است به همین دلیل صاحبان واحدهای اقتصادی زمان تحقق درآمد را به عنوان یکی از مفاهیم اساسی حسابداری، زمان فروش محصول در نظر می‌گیرند.
اصل تطابق هزینه‌ها با درآمدها
یکی دیگر از مفاهیم اساسی حسابداری است که به شناسایی و اندازه گیری صحیح سود در هر دوره مالی توجه دارد. بر اساس این اصل به منظور تعیین سود در هر دوره مالی، باید هزینه‌های مربوط به هر دوره را به درآمدهای همان دوره مقایسه کرد. در واقع واحدهای اقتصادی برای محاسبه سود در یک دوره مالی باید ابتدا هزینه‌هایی که برای کسب درآمد در آن دوره مالی صرف کرده‌اند را تعیین کرده و آن‌ها را از درآمد بدست آمده در پایان دوره کسر کنند.
بر اساس اصل تطابق هزینه‌ها با درآمد در صورتی که درآمد یک دوره مالی با سود و زیان آن گزارش شود باید هزینه‌هایی که در آن دوره مالی برای رسیدن به درآمد صرف شده نیز در همان سود و زیان منعکس شده و گزارش شود. در واقع بر اساس یکی از مهم‌ترین مفاهیم اساسی حسابداری، نمی‌توان درآمدهای حاصل از یک دوره مالی را با هزینه‌های انجام شده در یک دوره مالی دیگر مقایسه کرده و بر این اساس سود به دست آمده را محاسبه کرد.
بیشتر بخوانید: انواع سیستم حسابداری چیست؟
سخن آخر
حسابداری یکی از مهم‌ترین علوم در دنیا است که در تمامی کسب و کارها، مشاغل و سازمان‌ها کاربرد دارد. در واقع صاحبان این مشاغل و کسب و کارها برای محاسبه سود و زیان، درآمدها و هزینه‌ها و از این دست اطلاعات به خدمات حسابداری نیاز دارند. حسابداری مانند بسیاری از علوم بر اساس یک سری مفاهیم پایه‌گذاری شده است که آشنایی با این مفاهیم اساسی حسابداری می‌تواند به درک بهتر خروجی‌ها، مانند گزارش‌های مالی و غیره کمک کند تا بتوان دید بهتری نسبت به وضعیت مالی یک واحد اقتصادی داشت.
